Erroma: Abenduko jaiak

SATURNALIAK: Io saturnalia, Ave Sol invictus!!!

Saturno devorando a sus hijos. Goya

Saturnaliak Saturno jainkoaren (Grezian Kronos) omenez ospatutako jaiak ziren Erroman . Kosmogoniaren atalean azaltzen den bezala, Saturno Jupiterren aita (Grezian Zeus) zen, bueno berea eta Neptuno (Posidon) eta Plutonena (Hades). Bere ospea ez zion bere bihotz onak eman, bere seme-alabak jateko zaletasunak baizik.

Baina nahiz eta ez irabazi urteko aita onenaren saria erromatarrek jai bat eskaini zioten, nekazaritza pizteko boterea zuelakoan,  oso jai garrantzitsua gainera, K.a. 497. urtean ospatzen hasi zena, konkretuki bere omenezko tenplua eraiki zenean. Ospakizunak abenduaren 17an hasten ziren. Hasiera batean, jaiak egun bateko iraupena zuen, baina denborarekin luzatuz joan zen, Domizioano enperadorearen garaian 7 eguneko jaia bihurtu zen arte, abenduaren 17tik 25era irauten zuena.

• Macrobio Saturnalia, 1, 10, 23-4 23. Considero que ya hemos probado suficientemente que las Saturnales solían celebrarse en un sólo día, el decimocuarto día antes de las calendas, pero que después se prolongaron por espacio de tres días: en primer término debido a los días añadidos a este mes por César; en segundo, debido a un edicto de Augusto en el que añadió a las Saturnales fiestas por tres días. En consecuencia, iniciadas el día decimosexto, acaban el decimocuarto, único día en el que habitualmente antes se habían celebrado. 24. Mas añadida la celebración de las Sigilares se extendió la agitación pública y la felicidad de la celebración hasta el séptimo día.

Beraz, jaiak neguko solztizioarekin batera bukatzen ziren. Adi solztizio hitzaren etimologiari:

 Solsticio< solstitium< sol sistere (mugitzen ez den eguzkia /Sol quieto). Kristautasuna heltzean jatorri paganoa zuen jai honen data aprobetxatu nahi izan zuten jai kristau bat ospatzeko, horrela arrakasta ziurtatuta zeukaten. 

Jaiaren egitaraua: Opariak

Saturnoren tenplua, Erroma.

Eguna sakrifizio batekin hasten zen, Saturnoren tenpluan bertan. Saturnoren tenplua foroan zegoen, eta Estatuko dirutzaren gordelekua zen. Algara handiko egunak ziren: ez zegoen ez klaserik ez senatuaren batzarrik; epaiketak bertan behera uzten ziren, eta baita heriotz zigorrak ere. Gainera, zenbait presoei askatasuna ematen zitzaien eta hauek, Saturnori eskerrak emateko asmoarekin, euren kateak tenpluan bertan uzten zituzten. Presoei askatasuna ematearena arraroa suertatzen den arren, pentsa ezazue egun gauza bera gertatu egiten dela Aste Santuan zehar estatuko zenbait tokitan. 

Esklabua pilleus jarrita.

Terrakotako panpinak

Baina presoak askatzearena ez zen ohitura apurkor bakarra: esklabuek pileus izeneko txanoa jartzen zuten, askatasunaren adierazle zena. Egun osoan zehar euren jabeen arropak janzten zituzten eta euren papera hartzen zuten, eta jabeek, aldiz, esklabuena. Urtean zehar debekatuta zeuden beste zenbait ekintza ere onartu egiten ziren, ala nola, zorizko jokoak. Opariak egiten zioten elkarri, argizariak, liburuak, ...eta umeei sigillariak, terrakotaz eginiko panpinak.  

• Marcial, VII, LIII. Me enviaste en los Saturnales, Umbro, todos los regalos que te

  

  Marco Valerio Marcial
  

  habían acumulado esos cinco días. Dos juegos de seis trípticos y siete mondadientes. A esto se añadió la compañía de una esponja, una servilleta, una copa, medio modio de habas, con un cestito de olivas del Piceno y una frasca de negro arrope de Laletania. Y junto con unas ciruelas pasas vinieron unos pequeños higos de Siria y una orza pesada debido a la cantidad de higos de Libia. Creo que escasamente costarían treinta sestercios todos los regalos que trajeron ocho hombretones sirios. ¡Cuánto más cómodamente pudo traerme sin ningún trabajo cinco libras de plata un esclavo!

Suetonio historiagileak ere, Augusto enperadoreak egiten zituen oparirie buruz mintzatzen zaigu.

• LXXV. Celebraba las fiestas y solemnidades con gran magnificencia, pero a menudo no buscaba en ello más que ocasión de burlas. Así, en las Saturnales y en otras épocas, a elección suya, enviaba a sus amigos regalos, consistentes en vestidos, oro, plata, monedas procedentes de todas partes, antiguas piezas del tiempo de los reyes o de fabricación extranjera, telas groseras, esponjas, pinzas, tijeras y otros objetos del mismo género, con inscripciones obscuras y de doble sentido. En sus comidas hacía sortear lotes de valor muy desigual, o bien ponía en venta cuadros vueltos al revés, dependiendo del azar que se realizaran o frustraran las esperanzas del comprador. Para cada cuadro existía una licitación, y los convidados se comunicaban unos a otros su buena o mala fortuna.

  

  Saturnalia. Buenos Aires
  

Hain ziren gareztiak egiten ziren opariak, tribuno batek sigilla edo argizariak baino oparitu behar ez zirela legeztatu zuela, Macrobio idazleak kontatzen digun bezala.

• Muchos con ocasión de las Saturnales exigían por avaricia de sus clientes regalos exagerados y aquella carga gravaba a los más débiles, el tribuno de la plebe Publicio estableció que no se intercambiaran con los más ricos salvo velas.

Loteria eta beste zozketa bitxi batzuk.

Nola ez, egun horretan ere gladiadoreen borrokak ere bazeuden. Eta nozki, gaur egun hainbeste diru galdu edo irabaztearen arduraduna ere bertan sortu zen: loteria.

Hasierako loteria hori ere boletoen bidez antolatzen zen, jendearen artean banatu egiten zirenak: boleto horietan idatzita zegoenaren arabera oparitxoren bat jaso zezaketen. Augustoren garaian, itxuren zaindari hain zutzua izanda, ez zegoen opari oso handirik. Baina Neronen garaian gauzak aldatu egin ziren: Neronek mila boleto banatzen zituen eta horietako batzuekin dirutza  lor zitzaketen irabazleek.

 Heliogabalok, Marco Aurelio Antonino Augusto izenarekin enperadorea izan zenak, oso loteria bitxia asmatu zuen: Bikoteka antolatutako loteak ziren, bat oso balio handikoa eta bestea berriz oso balio gutxikoa. Adibidez:

-Batek 12 esklabu irabazten zituen eta beste batek 12 garbantzu

-Batek zialrrezko 6 edalontzi irabazten zituen, eta beste batek buztinezko beste sei edalontzi

-Batek urrezko libra bat eta besteak frutazko beste bat.

Baina loteria ez zen joku bakarra: Egun horietan egiten ziren bazkarietan bestelako zozketa bat zegoen: princeps Saturnalicius titulua zozketatzen zen, eta lortzen zuenak egun osoan zehar aginteak eman zitzakeen, beste guztiei tontoarena eginarazten zielarik gehienetan.

• Luciano, Saturnalia IV. Una vez que los dados deciden que seas el rey, tienes derecho a que nadie te imponga ninguna orden ridícula y, sin embargo, tú puedes ordenar a quien se te antoje que diga algo vergonzante acerca de sí mismo, puedes ordenar a otro que cargue a hombros a la flautista y la pasee por la casa

Saturnaliak zoriontzeko gutunak

Gaur egun mantenzten ditugun ohitura gehienen islada ikus dezakegu beraz Erroman: loteria, opariak, eta nola ez, saturna zoriontzuak elkar opatzeko zaletasuna. Honen lekuko diren zenbait gutun heldu zaizkigu; guk Fronton gramatikoak Marco Aurelio enperadoreari bidalitako gutuna aukeratu dugu: (lib. V, XXX)

• Te deseo un año nuevo feliz y próspero en todo lo que deseas no sólo para tí, sino también para nuestro señor tu padre, tu madre, tu esposa, tu hija y para todos los demás a los que amas merecidamente. Adiós, mi dulcísimo señor.

 Jaiaren amaierarako bertsoak: Marcial

Baina jaiak bukatzerakoan akabo opari, loterai eta zorizko bestelako jolasak, eta are mingarriagoa, jaiekin batera bakoitza ebre benetako papera betetzen hasten zen berriro eta ordu batzuen buruan esklabuak bere bizitzaren gogortasunak ahaztea lortuz bazuen ere, egun gutxi hauek bukatuta, bere egunerokotasun kurdelera bueltatu behar zen. Martzialen bertso hauekin bukatuko ditugu Saturnaliak:

Ya el niño, entristecido por haber abandonado las

nueces (1), es llamado de nuevo por el maestro

chillón y el tahúr, traicionado violentamente por el

cubilete seductor, sacado inmediatamente del

garito clandestino, borracho pide clemencia al edil.

Las Saturnales han terminado totalmente y no me

has enviado pequeños regalos ni menores de lo que

acostumbrabas. Váyase en buena hora mi

Diciembre: sabes ciertamente, creo, que se acercan

ya vuestras saturnales, las calendas de Marzo (2).

Entonces te devolveré,Gala, lo que me has regalado

1. Umeen jolasa

2. Egun horretan emakumeei opariak egitea ohikoa zen