Erroma: urriko jaiak

OCTOBER

Urria, Erromatar eguteagiaren barnean zortzigarren hilabetea zen, hortik bere izena. K.a. 153. urtean guk egun erabiltzen dugun egutegia erabiltzen hasi ziren (urtarrilean hasten zena), baina hasiera batean urtea martxoan hasten zen, udaberriarekin batera. 

Hile hau ardoa eta gudarekin lotuta zegoen, zergaitik? alde batetik uztaberriaren hilea zelako, eta bestetik kanpaina militarren amaiera suposatzen zuelako, neguan bertan behera uzten baitziren. Bi aspektu hauek hileko jaiak baldintzatuko dituzte. 

MEDITRINALIA (urriaren 11an)

Zenbait egutegi Erromatarren arabera urriaren 11an Meditrinalia eguna ospatzen zen, gure uztaberri egunarekin konpara dezakeguna. Jupiter eta Meditrina jainkoen omenezko jaia zen, jainko hauen eginkizunen artean mahastien laborantza zaintzea zegoelako. Egun horretan ardoa probatu egiten zen eta ez soilik edatea gustoko zutelako, osasunerako ona zelakoan ere egiten baitzuten.

• Varron, Lingua latina VI, 21: Flaco, flamen de Marte, decía que ese día suele catarse y degustarse el vino nuevo y el viejo con fines curativos, costumbre que aún hoy practican algunos cuando dicen:"Bebo el vino nuevo y el viejo; con él curo la enfermedad nueva y la vieja"  El día de las meditrinalia, en el mes de octubre, tiene su origen en mederi (sanar).

Grekoek ere ardoari garrantzi handia ematen zioten, eta jainkoei eskaintzen zioten Pythoigia izeneko jaian. Egia esanda, antzinatean ardoaren inguruko erritual anitz zeuden, eta ez da arraroa Erroma eta Grezia duten kokapena kontutan hartuta; gaur egun ere Italia eta Grezian ardo ederrak topa daitezke. Gurean ere ardoak paper garrantzitsua du, Arabar Errioxak urtero aurretik aipatutako uztaberri eguna ospatzen du, ardo ederra prestatzera dedikatzen baitira bertako nekazariak. Hori bai, eurek jainko bat zuten ardoaren babesera dedikatua: Grezian Dioniso eta Erroman Baco izena zuenak. Nahiz eta jainko honen botere esparruaren barnean gehiegikeria egon,  Ateneo de Naucratis idazleak bere ahoan alkoholaren inguruko hainbat gomendio jartzen ditu. 

• Ateneo de Naucratis, el banquete de los sofistas:  Ofrezco tres copas a los sensatos, una es para la salud y es la que beben primero, una segunda es para el placer y el amor, y la tercera es para el sueño. Cuando han bebido ésta, los que son sabios se marchan para casa. La cuarta ya no es nuestra, sino de la insolencia, la quinta del griterío, la sexta de los bailes por la calle, la séptima de los ojos morados, la octava de los de los alguaciles, la novena  de la cólera, la décima de  la locura que también hace caer.

Gaur egun Erroman ardo goxoa dastatu dezakegun antzera, Kristo aurretik ere edabe magiko honekin disfrutatu egiten zuten: mahatsak landu, zaindu eta ahalik eta etekin handien eta goxoena atera. Gizakia asko aldatu ez dela ematen du...

OCTOBER EQUUS (Urriaren 15ean)

October equus izeneko jaia kanpaina militarrei lotutako jaia zen, baina ez bakarra, egutegi erromatarrean hiru egun desberdin topa baiditzakegu kanpaina militarrei lotuak. Lehendabiziko jaia kanpaina militarren hasieran egiten zen (Processio Saliorum), hauek ez baitziren urte osoan zehar mantentzen; normalean martxoaren hasieran hasi eta urriaren amaieran bukatzen ziren, negua ez baitzen garai egokiena tropak Erromatik at mantentzeko. Kanpainak bukatutzat emateko ere bi jai desberdin zituzten, lehenengoa October equus, eta bigarrena, Armilustrium. Erroman, gudari estuki lotutako hiria izanda, urtea eta kanpainak egun berean hasten ziren, martxoaren lehenengo egunean, edo behintzat horrela izan zen historia erromatarraren hastapenetan; Urtea urtarrilean hastearena beranduagoko gauza izan zen, inperioan hartutako erabakia.

Bigae

Marte zelaia

Murgil gaitezen orain october equus ospakizunean, urriaren 15ean ospatua, hau da, urriaren idus-etan. Egunaren momenturik garrantzitsuena Marteren zelaian antolatutako zaldi lasterketa zen. Bertan bi zaldik gidatutako karruek parte hartzen zuten (bigae izenarekin ezagutzen zen lasterketa mota hau). Karro irabazlearen eskuineko zaldia sakrifikatu egiten zen karreraren ostean, eta animalia gaixoari isatza eta burua mozten zitzaion.  

Eta zer egiten zen sakrifikatutako zaldiaren buru eta isatzarekin? Hipotesi desberdinak daude, gehien bat isatzaren kasuan. Ematen du, burua Erromako bi auzo desberdinen arteko lehiaketa baten saria zela, Subura auzoa eta Via Sacraren artekoa. Irabazleak bere auzoan jarriko du zaldiaren burua amuleto baten antzera.

ARMILUSTRIUM (Urriaren 19an)

Aventino mendian

Ospakizun hau kanpaina militarren azkenengoa izango da eta eguna erabilitako armen purifikaziora dedikatuko dute erromatarrek. Jaialdia ez zen oso konplexua: Aventino mendian elkartu eta armak sakrifizio batzuen bitartez purifikatzen zituzten, horrela arerioen odolak ez zuen Erroma kutsatuko. Erritual guztia tronpeten soinuarekin lagunduta burutzen zen.