Erroma: maiatzeko jaiak

LEMURIA (Maiatzaren 9, 11 eta 13an)

Lemuria edo lemuralia maiatzaren 9, 11 eta 13an ospatzen ziren, eta bizien Mungua hildakoen eskuetatik aldentzeko burutzen zen. Ovidiok bere Fasti obran egin beharrekoak kontatzen dizkigu. Etxeko paterfamiliasarenn esku geratzen zen lana, gauerdian altxatu eta lehendabizi eskuarekin oraindik egun erabiltzen dugun keinu itsusi hau egiten zuen. 

Ondoren iturri batera gerturatu, oinutsik eta eskuak garbitzen zituen. Behin garbi zegoenean etxea inguratu behar zuen bidean zehar banan banan, bederatzi baba beltz atzerantz botaz. Baba bakoitza botatzerakoan esaldi hau errepikatu behar zuen.

• 'haec ego mitto, his' inquit 'redimo meque meosque fabis.'/ baba hauek botatzerakoan ni eta neure etxeakoak gordetzen ditut.

Ibilbide osoan zehar ezin zuen buelta eman, bitartean lemureak, hau da, hildakoen espirituak, babak jasotzen ziharduelakoan. Bukatzerakoan eskuak garbitze zituen berriro ere eta brontzez egindako objetu bat bederatzi aldiz kolpatu behar zuen, beste bederatzi aldiz esaldi hau errepikatuz.

• 'manes exite paterni' nire arbasoen manes-ak zaretenak, alde hemendik.

Erritual osoa bukatzerakoan atzera begira zezakeen, lemureak babak hartuta etxea uzten zutelako.

Idazle beraren ustez Romulok berak eman zion hasiera erritual honi, bere ansiaren espiritu haserrea aldendu nahian. Hortik izena, hasieran Remuria izanda denborarekin Lemuria bihurtu zelako.

Kuriositate moduan jakin dezazuen babak nolabaiteko lotura zutela erritual magikoekin, askotan hildakoen munduari estuki lotuak. Fijatu zaitezte bestela ezagutzen ditugun beste bi jaietan ere: Feralia eta Carna.

MERCURALIA (maiatzaren 15ean)

Mercurio, plaza Catalunya, Bartzelona

Mercuralia maiatzaren 15ean ospatzen zen, eta izenak dioen moduan, Mercurio (Hermes Grezian) jainkoaren omenezko jaia zen. Beste gauza askoren artean, Mercurio merkataritzaren jainkoa zen eta horrexegaitik maiatzaren idusean merkatariek euren jaia ospatzen zuren.

Ovidiok bere lanean egun horren inguruko informazioa ematen digu: alde batetik nola egun horretan bertan tenplua dedikatu zitzaio jainkoari, eta nola geroztik jaialdia ospatu den.

• Ovidio, Fasti V. Asísteme, ilustre nieto de Atlas, tú, a quien antaño una Pléyade dio a luz como hijo de Júpiter allá, en los montes de Arcadia. Tú, que eres el árbitro de la paz y de la guerra tanto para los dioses del cielo como para los del infierno; tú, que recorres los caminos con alados pies; tú, a quien le agrada tañer la lira y a quien no menos deleita la palestra brillante. Tú, bajo cuyas enseñanzas la lengua aprende a hablar con elegancia: a ti, en esta fecha de los idus, los senadores te dedicaron un templo que da vista al Circo. Desde entonces este es el día de tu fiesta. Todo aquel cuya profesión es la venta de mercancías te suplica, mientras te ofrece incienso, que le proporciones buenas ganancias.

Jainkoari intsentsua eskaintzeaz gain, salmenta onen truke, merkatariak jainkoari dedikatutako iturri batera gerturatu egiten ziren. Bertako urarekin euren gorpua eta euren merkantzia zipriztintzen zuten eskari bat eginez. Fijatu zaitezte ere, nola Ovidiok merkatariak gezurti deitzen dituen, jainkoaren beste botere esparu batekin lotuz (lapurketa).

Capena atea, Erroma

• Ovidio, Fasti V. En los aledaños de la Puerta Capena hay una fuente de Mercurio dotada de poder divino, si damos crédito a quienes lo han experimentado. A ella acude el mercader: lleva su túnica remangada, se ha purificado, y toma agua en un cántaro que previamente ha purificado también mediante una fumigación. Moja una rama de laurel, y con ese laurel impregnado de agua hace una aspersión sobre todas las mercaderías que van a tener nuevos propietarios. Se asperge también sus propios cabellos con el chorreante laurel, y con voz acostumbrada a engañar pronuncia la siguiente plegaria: ‘Lava mis perjurios de pasados tiempos, lava mis mentirosas palabras de días ya pasados. Si te he puesto por testigo, si he invocado falsamente el poder divino e

  

  Trajanoren merkatua, Erroma

  ineficaz de un Júpiter que no va a hacerme caso, si a sabiendas he tomado en vano el nombre de algún otro dios o diosa, que los rápidos vientos se lleven mis impías palabras, y que en este día que llega tengamos dispuestos nuevos perjurios: no tomen en cuenta los dioses si cometo alguno de ellos. Tú simplemente permíteme que me enriquezca, concédeme la alegría que proporciona el acumular riquezas y proporcióname la satisfacción de timar al comprador’. Desde las alturas del cielo, Mercurio sonríe a quien le dirige semejantes súplicas, recordando cómo él mismo substrajo en una ocasión sus bueyes al dios de Ortigia.

Dea dia

DEA DIA

Dea Dia nekazaritzaren munduko jainkosa zen, Ceres, Ops eta Tellus jainkosekin identifikatzen zena. Jainkosa honen kultoa Arval anaien sazerdoteen esku zegoen: sazerdote talde honek landutako lurren ugalkortasunaren arduraduna zen, kontutan izan arvum-i: landutako lurra.

Arval sazerdoteek galburu koro bat, corona spicea, eta infula zuriak eramaten zituzten. Historialari erromatarren ustez sazerdote talde honen jatorria  Romulo eta Remoren kondairan dago, euren inudean hain zuzen ere: inudeak Aca Larencia zuen izena eta bere hamabi semeek erritual honi hasiera eman zioten. Semeetako bat hiltzean Romulok bere postua hartu zuen. 
Jaialdiak ez zuen urtero data bera, urte batzuetan maiatzaren 17, 19 eta 20an ospatzen zen, eta hurrengoan hile bereko 27, 29 eta 30.ean. 

Lehenengo egunean arval sazerdoteak toga praetexta jantzita eta galburu koroarekin hirian elkartzen ziren eta jainkosari ardoa eta intsentsua eskaintzen zioten. Eskaintzaren ostean toga kendu eta bainua hartzen zuten denbora luzez, azkenik bainutik irtetzen zirelarik uztaren lehendabiziko frutuak dastatzeko.

Bigarren egunean sazerdoteen buruzagiak bi txerri eta bahi zuri bat sakrifikatu egiten zuen, berrriz ere jainkosaren omenez. Baina, sakrifizio guzteitan bezala, okela bazkari batean aprobetxatu egiten zen. Bazkaldu ostean tenplura bueltatzen ziren eta bertan begetalez beteriko lapikoa bota egiten zuten lurretik. Pasteltxo batzuk jan ostan kanta eta dantzak eskeintzen zizkioten jainkosari. Kanta hauek Carmen Arvale gisa ezagutzen ziren, eta ondorengo hau heldu zaigu:

enos Lases iuvate [Lares, ayúdadnos]

enos Lases iuvate

enos Lases iuvate

neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris [que ni la peste ni la ruina, Marte, no permitas caigan sobre muchos]

neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris

neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris

satur fu, fere Mars, limen salí, sta berber

satur fu, fere Mars, limen salí, sta berber

satur fu, fere Mars, limen salí, sta berber

semunis alterni advocapit conctos

semunis alterni advocapit conctos

semunis alterni advocapit conctos

enos Marmor iuvato [Marte, ayúdanos]

enos Marmor iuvato

enos Marmor iuvato

triumpe triumpe triumpe triumpe triumpe

 Arvalen buruzagitza urte beteko iraupena zuen, eta bigarren egun honetan buruzagi berria aurkeatzen zuten. Egunari amaiera emateko zaldi eta karru lasterketak burutzen ziren.
Hirugarren egunean lehenengo egunean egindakoa errepikatzen zen, baina bazkaria bukatzerakoan argi-zuziz inguraturik opariak ematen zioten elkarri. 

• Erritual hauek azalduz ondorengo idaztia topatu egin da: El 30 de mayo, en el bosque sagrado de la diosa Dia, Fabio Fortunato Victorino inmoló en el altar dos cerdas que estaban criando expiatorias de la poda del bosque y de los trabajos realizados. Inmoló una vaca en honor de la diosa Dea y tras regresar al tetrástilo, se sentó en los bancos. Después volviendo junto al altar ofreció en sacrificio las entrañas de las cerdas y sobre un brasero de plata las entrañas de la vaca y pronunció las fórmulas de bendición. Volvió al tetrástilo, se sentó sobre los bancos y tuvo el cuidado de señalar en el registro que él estaba presente, que había hecho el sacrificio y que había ofrecido las entrañas. Se quitó la toga y se fué al baño. Al regresar recibió a sus compañeros que llegaban. Una vez que se completó el número total de compañeros, se pusieron las togas y fueron a sentarse en el tetrástilo y tuvieron el cuidado de anotar en el registro que estaban allí y que habían realizado el sacrificio. Una mesa sin hierro fué colocada delante de ellos mismos y tomaron los panes de trigo puro y consumieron la morcilla, repartieron la carne de las cerdas y banquetearon. En el tetrástilo se cubrieron las cabezas, subieron al bosque sagrado. Y el promagister y el flamen ofrecieron los pasteles y panes sagrados e inmolaron una cordera blanca y examinaron las entrañas para saber si el sacrificio era agradable a los dioses.